Türkçe’de İsim
Yer yüzünde bulunan, canlı ve cansız varlıkları ad olarak anlatmaya yarayan kelimelere isim denir. Mesela: insan, hayvan, dağ, şehir, masa, adam, kitap, duvar
Ayrıca tasarlanabilen, hissedilen ve aklımızla var olduğunu kabul ettiğimiz kelimeler de iisim adı altında toplanır.
Türkçe’mizde iki çeşit isim vardır:
1. Ayni cinsten olan varlıkların tümünü anlatmaya yarayan kelimeler, cins isim:
Nehir, dere, dağ, defter, kalem vs
2. Yer yüzünde tek olan varlık isimleri, özel isim gurubuna girer.
Atatürk, Osman, gibi insan adları özel isimdir.Türkçe’mizde “özel isimler” imlâ kaidelerine göre büyük harfle yazılır (ilk harfi). Ayrıca şehir, coğrafi ve hayvan adları gibi isimler de bu gurupta incelenir: Erciyes, Kızılırmak. Hatay, Samsun, Marmara bölgesi, Tekir gibi. Özel ve cins ismin dışında, madde halinde bulunan, elimizle tutabildiğimiz gözümüzle görebildiğimiz varlıkları anlatmayı yarayan kelimelere de madde isim denir: Taş, toprak, ağaç, masa, cam, vs.
Akıl ve mantığımızla tasarlayıp varlığım kabul ettiğimiz isimlere de mana isim denir: sevinç, keder, namus, ruh, vs.
Almanca’da İsim
Alman dilinde isim denince Türkçe’mizde olduğu gibi bir varlığın adını bildiren kelime akla gelir. Substantiv diye adlandırdığımız bu guruba giren kelimeler her şeyden evvel elle tutulan, gözle görünen ve insanlar tarafından varlığı kabul edilen kelimelerdir. Bu adı geçen kelimeler canlı veya cansız olabilirler: insan, taş, sıra, masa, defter, adam, tabak, vs. Yine Türkçe’mizde isim konusunda değindiğimiz gibi, bir kelime elle tutulmadığı gözle görülmediği halde isim kelimesi altında Alman dilbilgisinde de incelenir. O halde, elle tutulmadıkları halde yalnız tasarlanabilen, tabiatta tesirleri ile kendilerini gösteren, hissedilen kelimelerde birer Substaniıv dir.
Bu çatı altında incelenen isimlere Almanca’da Abstrak soyut isimler denir
das Leben - hayat
die Freude - sevinç
die Seele - ruh
der Hass - kin
die Liebe - sevgi, aşk
Not: Almancada bütün şahıs, çisim, şehir ve ülke isimleri büyük harfle yazılır.
Tekil (Der Sıngular) / Çoğul (Der Plural)
Ayni cins varlıklardan yalnız bir tanesini ifade eden isme tekil isim denir. Mesela; çocuk tekil halde bulunan bir isimdir. Çocuklar deseydik, o zaman birden fazla olan bir çocuk gurubu akla gelecekti. Çocuk oynuyor, dersek bir çocuğun oynadığı, çocuklar oynuyor, denildiği zaman en az iki, üç veya daha fazla çocuğun oynadıkları akla gelir.
çocuk - tekil
çocuklar - çoğul
Türkçe’mizde bir ismi çoğul yapmak için ses uyumuna göre tekil halde bulunan ismin arkasına -ler, -lar ekleri getirilir.
Almanca’da Çoğul
Almanca’da ise isimlerin çoğul yapılmasında kesin bir kural yoktur. Aynen Artikel’lerde olduğu gibi konuya ışık tutan bazı ip uçları bulunur. Hali ile bu kaidelerin bilinmesi tekil-çoğul konusunun öğrenilmesinde sizlere yardımcı olacaktır. Kesin olan tek kural, çoğul yapılmak istenen ismin Artikel' i ne olursa olsun die haline getirilmesidir.
Almanca’da bazı isimler, belirttikleri mana yönüyle çoğul halde kullanılmazlar. Bu guruba giren isimlerin bir çoğu kollektif bir manaya sahiptirler. Almanca’da et veya meyve isminin çoğul hali yapılmaz.
das Fleisch - et dediğimiz zaman, etler demek istersek
die Fleischen - (yanlış - falsch)
şeklinde çoğul yapamayız. Bu gibi isimler bir toplumu veya çoğulu tekil haliyle de ifade ettiklerinden çoğulu olmaz. O halde, önce isimlerde çoğula geçmeden evvel çoğul yapılamayan bazı isimlerden bahsedelim.
Çoğul yapılamayan ve tekil olarak kullanılan isimler:
Özel isimler: Eigennamen
Rhein - Ren Nehri
Gott - Tanrı
Stuttgart - Almanya'da bir şehir
Eifel - Almanya'da bir dağlık bölge
Hans - Alman erkek ismi
Bazı madde isimleri:
Mehl - un
Käse - peynir
Milch - süt
Butter - tereyağı
Fleisch - et
Leder - deri
Gold - altın
Silber - gümüş
Blei - kurşun
Sand - kum
Wasser - su
Bazı istisnalar: die Ausnamen
das Holz - ağaç
die Hölzer - ağaçlar
das Salz - tuz
die Salze - tuzlar
das Glas - cam
die Gläser - camlar
Bazı mana isimleri
Aşağıda gösterilen mana isimleri tekil olarak kullanılırlar, yerine göre bu halleriyle çoğulu da kastederler.
das Glück - şans, talih
die Wärme - sıcaklık
die Kälte - soğukluk
das Pech - şanssızlık
die Hitze - bunaltıcı sıcak
die Sehnsucht - hasret
das Heimweh - vatan hasreti
der Verstand - mantık
Bu Abstrak mana isimlerinin bazıları Türkçe’mizde de tekil olarak kullanılsa da bir çokları konuşma ve yazı lisanında çoğul olarak değişime uğrarlar.
Bol şanslar derken şans mana ismi -lar takısını alarak çoğul hale getirilir. Almanca’da ise bu isme hiç bir takı ilave edilmez. Çoğul anlamı yalın hali ile yani hiç değiştirilmeden verilir.
viel Glück - bol şans
viel Glück - bol şanslar
Yine aynı şekilde:
Die Hitze macht mich krank. - Bunaltıcı sıcaklar beni hasta ediyor.
die Hitze - bunaltıcı sıcak
die Hitze - bunaltıcı sıcaklar
Ölçü ve para birimleri
der Meter - metre
der Zentimeter - santimetre
das Kilo - kilo
das Grad - derece
das Dutzend - düzine
das Paar - çift
das Pfund - yarım kilo
Topluluk isimleri (Sammelnamen)
Kendileri gramatik yönü ile tekil oldukları halde, anlamlarında çokluk bulunan isimlere topluluk ismi denir: halk, ordu, sürü, gibi.
Sürü denince akla sürüde bulunan ve sayılan oldukça çok olan keçi, koyun veya duruma göre büyük baş hayvanlar gelir. Almanca’da bu gibi topluluk isimleri cümleye tekil halde girdikleri halde çoğul anlamı da verirler. Türkçe’mizde ordu tekil ordular da çoğul olarak ifade edilir ve konuşulur.
Almanca’da ise:
die Leute - ahali halk
die Menge - miktar
das Obst - meyve, meyveler
das Gebirge - dağ, dağ dizisi
die Gebirge - dağlar, dağ dizileri
Hali ile bu guruba giren bazı isimler de kaideye aykırı olarak çoğul yapılabilirler.
das Volk - halk
die Völker - halklar
der Wald - orman
die Wälder - ormanlar
Çoğul Olan İsimler (Plural)
Şu ana kadar vermiş olduğumuz kaidelerin dışında kalan isimlerin ekserisi tekil halden çoğul hale çevrilebilir. Adam (tekil) adamlar (çoğul) yine dersimizin başında da izah ettiğimiz gibi bir ismin çoğul halini kullandığımız zaman o isme ait birden fazla isim akla gelir. “Çocuk geliyor”, dersek bir çocuğun geldiği, “çocuklar geliyor” dediğimizde birden fazla çocukların belirtilen istikamete doğru geldikleri düşünülür.
das Kind kommt - çocuk geliyor
die Kinder kommen - çocuklar geliyor
Bu cümlelerde geçen çocuk ismi “die Kinder” olarak çoğul gelir..
1. Bazı zamanlar hariç, ekseri zamanlarda isimlerin çoğul hali ile yapılan cümlelerdeki yüklemler (fiil) hiç değişmeden yani çekime uğramadan cümleye girerler. (wir- şahıs zamirinde olduğu gibi)
das Kind spielt - çocuk oynuyor
(isim tekil) - (fiil çekildi)
die Kinder spielen - çocuklar oynuyorlar
(isim çoğul) - (fiil çekilmedi)
2. İsimlerin çoğul hali ile kurulan şimdiki zaman cümlelerinde sıfat varsa cümleye ist yerine sind girer.
das Kind ist schön - çocuk güzeldir
die Kinder sind schön - çocuklar güzeldir.
Almanca’da bir ismin çoğul yapılmasında kesin bir kaide olmakla beraber sizlere vereceğimiz bazı ip uçlarının bilinmesi faydalı olur.
Çoğulda Ek Almayan İsimler
Der ve das ismi tarifi alan bir ismin sonu -er, -el, ve -en ekiyle biterse bu isimler sonlarına çoğul eki almaz.
der Lehrer - öğretmen
die Lehrer - öğretmenler
der Bruder - erkek kardeş
die Brüder - erkek kardeşler
der Faden - ip
die Fäden - ipler
der Apfel - elma
die Äpfel - elmalar
das Mädchen - kız çocuk
die Mädchen - kız çocuklar
3.4.2. Bir isme (a. o, u, au) gibi sesli harfler hakimse
İsme (a. o, u, au) gibi sesli harfler varsa, bu isim çoğul hale çevrilirken sesli harfler inceltilir (Umlaut)
der Knopf - düğme
die Knöpfe - düğmeler
das Kalb - dana
die Kälber - danalar
das Wort - kelime
die Wörter - kelimeler
das Haus - ev
die Häuser - evler
der Baum - ağaç
die Bäume ağaçlar
der Ofen - soba, ocak
die Öfen - sobalar, ocaklar
das Blatt - yaprak
die Blätter - yapraklar
das Huhn - tavuk
die Hühner - tavuklar
